در طراحی و معماری فضاهای مختلف نیازهای کاربران و مراجعه‌کنندگان مورد توجه قرار می‌گیرد. مهدهای کودک از جمله فضاهایی هستند که در جامعه ما امروزه نسبت به قبل کاربرد بیشتری دارند. به‌دلیل تغییر فرهنگ مردم و شرایط اقتصادی در برخی مواقع پدر و مادر ساعت‌های طولانی از روز را در بیرون از منزل هستند. به همین دلیل کودکان نیز ساعات طولانی از روز را در مهد کودک سپری می‌کند. با توجه به این شرایط نیاز به فضای ایمن و مطمئن بیشتر احساس میشود. در طراحی مهد کودک علاوه بر نیازهای جسمی، رشد و تعالی کودک نیز مدنظر قرار می‌گیرد.
اهداف مهم در طراحی مهد کودک
در بسیاری از مهدهای کودک تنها تلاشی که در ایجاد فضایی مطلوب برای کودکان انجام شده، استفاده از رنگ‌های شاد و نقاشی‌های رنگا‌رنگ است. هرچند ایجاد فضایی شاد متناسب با روحیه کودکان اهمیت ویژه‌ای در طراحی مهدهای کودک دارد؛ اما این موضوع تنها نکته مهم در طراحی مهد کودک نیست. اهداف کلی در طراحی این قبیل فضاها عبارت است از:
- ایجاد فضاهایی که آموزش و پرورش در کنار سرگرمی و تفریح به کودکان ارائه شود. به این ترتیب در مهدهای کودک محیط و امکانات برای آموزش غیرمستقیم و تشویق کودک به یادگیری و آموختن باید فراهم باشد. شرایط برای تجربه و آزمایش با امکانات ساده فراهم باشد؛
- فراهم آوردن شرایطی برای فعالیت‌های فرهنگی و هنری کودکان و پرورش و رشد خلاقیت در آن‌ها؛
- ارائه تصویری از افکار و تخیلات کودکان با زبانی ساده به‌گونه‌ای که امکان برقراری ارتباط با کودک به‌سادگی فراهم باشد؛
- ایجاد فضایی که در کنار تمام مزایا استقلال کودک در آن مدنظر قرار گرفته شود؛
- ایجاد فضایی که در آن تخیل به واقعیت تبدیل شده و کودک احساس آرامش و شادی داشته باشد؛
- خلق فضایی که پاسخگوی نیازهای فرهنگی کودک در مسیر رشد و تعالی او باشد.
نکات مهم در طراحی مهد کودک
با توجه به اهداف و نیازها توجه به برخی نکات در طراحی مهد کودک ضروری است:
- طراحی معماری و طراحی داخلی مهدهای کودک باید به‌گونه‌ای شاد و انرژی بخش باشد؛
- محل بازی کودک می‌تواند قابلیت آموزشی نیز داشته باشد. برای مثال کودک حین بازی می‌تواند با مشاغل مختلف نیز آشنا شود؛
- ایمنی در طراحی فضاها و استفاده از تجهیزات بسیار مهم است. برای مثال در مسیر رفت و آمد کودک و محوطه از وسائل تیز و برنده استفاده نشود. استخرها در مهد کودک باید تا حد امکان کم‌عمق باشند؛
- مسیر رفت و آمد کودک به داخل و خارج مهد کودک نباید اختلاف سطح داشته باشد؛
- سرویس‌های بهداشتی باید به تعداد کافی و با توجه با سن کودکان در نظر گرفته شوند؛
- سطل‌های زباله باید از دسترس کودکان دور باشند؛
- طرحی عناصر محیطی باید به‌گونه‌ای باشد که کودک امکان بالا رفتن از آن‌ها را نداشته باشد؛
- دستگیره ورودی در که معمولی در ارتفاع یک متر در نظر گرفته میشود، در مهد کودک از سمت داخل باید در ارتفاع یک مترو پنجاه سانتی‌متر تعبیه شود. به این ترتیب کودک نمی‌تواند دستگیره را باز کند؛
- ورودی‌ها باید امکان ورود و خروج راحت را برای کودکان داشته باشند؛
- کلید و پریزهای برق باید دور از دسترس بچه باشند؛
در طراحی مهد کودک چه فضاهایی در نظر گرفته میشود؟
با توجه به اینکه محیط مهد کودک باید پاسخگوی تمام نیازهای کودک باشد، لازم است که در طراحی آن بخش‌های مختلفی در نظر گرفته میشود.
از آنجایی که آموزش در مهدهای کودک بسیار مهم است، در مهد کودک فضای کافی برای کلاس آموزش‌های مختلف از قبیل کلاس نقاشی، زبان‌های مختلف، کتاب‌خوانی و سایر کلاس‌های در نظر گرفته شده در طراحی مهد کودک در نظر گرفته میشود.
با توجه به طیف سنی پذیرش اطفال و کودکان، در صورت لزوم باید فضایی برای نگهداری از نوزادان نیز در طراحی در نظر گرفته شود. فضای نگهداری کودکان در مهد کودک نباید با فضاهای مربوط به کودکان در یک بخش باشد.
سالن غذاخوری مناسب و محل تغذیه نیز در طراحی مهد کودک بسیار مهم است. فضای بازی نیز از ارکان مهم مهد کودک است. کودک نیاز به بازی و تخلیه انرژی در فضایی امن دارد. به همین دلیل در فضای داخل ساختمان باید فضایی برای بازی و جنب و جوش کودکان طراحی شود. علاوه بر این با توجه به متراژ کلی و فضایی که در اختیار است، فضای باز و فضای سبز در محوطه نیز بسیار مطلوب خواهد بود.
در بسیاری از مهدهای کودک با امکانات پیشرفته و مدرن، استخر برای آموزش ویژه کودکان در نظر گرفته میشود.
اتاق مدیر و پرسنل از دیگر فضاهایی است که در طراحی مهد کودک در نظر گرفته میشود. اتاق مدیر مهد کودک باید در موقعیتی قرار گیرد که به کل ساختمان دید داشته باشد.
پارکینگ از جمله فضاهای ضروری در طراحی مهد کودک است که کمتر به آن توجه میشود. حتماً باید پارکینگی اختصاصی برای پرسنل در نظر گرفته شود. این افراد ساعت‌های طولانی را در مهد کودک مشغول به فعالیت بوده و نیاز به مکانی برای پارک ماشین دارند.
طراحی بخش شیرخوارگاه در مهد کودک
بخش مربوط به شیرخوارگان در مهد کودک باید بخش جداگانه از بخش مربوط به سایر کودکان باشد. با توجه به جنب و جوش و کنجکاوی کودکان برای حفظ امنیت این نوزادان تفکیک بخش مربوط به آن‌ها از سایر بخش‌ها ضروری است.
در این بخش باید فضایی برای استراحت مادریار در نظر گرفته شود. مادریار در ساعات خواب نوزاد باید بتواند استراحت کرده و پس از بیدار شدن نوزاد به او رسیدگی کند. در این بخش باید فضایی برای تعویض پوشک و شستشوی کودک در نظر گرفته شود. در این بخش نباید اشیا کوچک و ریز قرار داده شود. وجود این قبیل اشیا خطرناک است.
فضای مربوط به کارکنان در طراحی مهد کودک
طراحی مهدهای کودک با محوریت کودکان انجام میشود. فضا باید به‌گونه‌ای طراحی شود که کودک احساس راحتی و آرامش داشته و شرایط برای آموزش و پرورش خلاقیت‌های او فراهم باشد؛ اما از نقش کارکنان در تربیت فرزندان نباید غافل شد. بخش مهمی از مسئولیت رسیدگی و آموزش کودکان به عهده کارکنان و پرسنل است.
آسایش و آرامش پرسنل برای رسیدگی بهتر به کودکان بسیار مهم است. در مهدهای کودک فضاهایی مخصوص مدیریت و کارکنان در نظر گرفته میشود. فضاهایی اختصاصی برای استراحت و رسیدگی به بهداشت ضروری است. با توجه به تعداد پرسنل و کارکنان باید فضای کافی در نظر گرفته شود.
فضای انتظار در مهد کودک
در تمام مهد کودک‌ها باید فضایی برای انتظار والدین در نظر گرفته شود. معمولاً فضای انتظار والدین در مجاور ورودی مهد کودک و اتاق مدیریت قرار دارد. توصیه میشود که در فضای انتظار وسائل سرگرمی در حد مختصر برای کودکان در نظر گرفته شود. وجود مبلمان و صندلی‌های راحتی برای استراحت موقت در زمان انتظار در این بخش لازم است.
تابلوهای مخصوص کودکان در بخش انتظار و در سایر بخش‌های مهد کودک باید در ارتفاع کوتاه قرار داشته باشند. تابلوهای مربوط به بزرگسالان نیز باید در ارتفاع بالاتر و دور از دسترس کودکان قرار گیرند.
طراحی حیاط در مهد کودک
حیاط مهد کودک از بخش‌های مهم آن است. علاوه بر نقاشی‌های زیبای روی دیوارهای حیاط، درختکاری نیز به افزایش زیبایی فضای ظاهری مهد کودک کمک زیادی می‌کند.
زمین‌های بازی از جمله زمین‌های بازی برای رنگ‌بازی کودکان از دیگر الزامات در طراحی مهد کودک محسوب میشود.
صندلی‌ها و مبلمان مورد استفاده در بخش‌های داخل ساختمان و محوطه مهد کودک باید استاندارد، ایمن و مناسب برای سنین مختلف باشند.
فضایی برای خواب کودکان
معمولاً در مهدهای کودک فضایی برای استراحت کودکان در نظر گرفته میشود. کودک ذاتاً اهل جنب و جوش و تکاپو است. کمتر دیده میشود که او به‌ویژه در جمع دوستان خود بخوابد. خوابیدن کودکان در مهد کودک چندان معمول نیست؛ اما گاهی به‌دلیل خستگی کودک نیاز به استراحت دارد. کمتر مشاهده میشود که کودکان با هم نیاز به استراحت و خواب داشته باشند. به همین دلیل فضایی محدودی برای خواب کافی است.
سایر بخش‌ها در طراحی و معماری مهدهای کودک
علاوه بر فضاهایی که در بالا توضیح داده شد، در طراحی مهدهای کودک نیاز به فضاهای دیگری نیز است. این فضاها عبارتند از:
- ورودی؛
- هال مرکزی؛
- سرویس بهداشتی و رختکن کارکنان؛
- آشپزخانه و انبار؛
- سالن بازی و ورزش‌های دسته جمعی؛
- انبار وسائل بازی؛
- کارگاه نقاشی و کاردستی؛
- فضاهای مربوط به نظافتچی و انبار برای نگهداری وسائل مربوط به نظافت ساختمان؛
- کلاس‌های گروهی ۱۵ الی ۲۰ نفره به‌منظور استفاده از سرگرمی‌های گروهی از قبیل قصه‌گویی و سایر فعالیت‌هایی از این قبل؛
انتخاب مکان مناسب برای مهد کودک
علاوه بر ضوابط مربوط به طراحی مهد کودک انتخاب مکان مناسب برای آن نیز بسیار مهم است. مهد کودک باید در مکانی باشد که در مسیرهای اطراف آن مسیر پیاده رو و سواره رو از یکدیگر تفکیک شوند.
ورودی مهد کودک نباید به خیابان باز شود. علاوه بر این در اطراف مهد کودک لازم است که محدوده امنیتی برای کنترل عبور و مرور کودکان وجود داشته باشد.
بر اساس قوانین بسیاری از کشورهای پیشرفته مهد کودک باید در مناطقی باشد که سرعت خودرو در آن‌ها بیشتر از ۳۰ کیلومتر نباشد. ساختمان مهد کودک باید از شریان اصلی تاسیساتی از قبیل برق فشار قوی، مترو، قطار و سایر تجهیزات دور باشد.
کلام آخر
در طراحی مهد کودک آرامش و ایمنی کودک اهمیت بسیار زیادی دارند. طراحی تمام بخش‌ها باید متناسب با سن و سال بچه‌ها بوده و امنیت کودک در طراحی تمام بخش‌ها مدنظر قرار گیرد. محیط‌های مخصوص کودکان باید شاد و انرژی بخش باشند. به‌گونه‌ای که کودک لحظات شادی را در کنار سایر همسالان سپری کند؛ اما از جنبه آموزشی محیط نباید غافل شد. طراحی محیط باید در راستای پرورش خلاقیت کودک باشد.
علاوه بر کودکان نیازهای پرسنل و کارکنان نیز در طراحی این قبیل فضاها باید مدنظر قرار گیرد. فضاهایی از قبیل سرویس بهداشتی، رختکن، اتاق استراحت و پارکینگ مخصوص کارکنان برای استفاده پرسنل ضروری است. به‌منظور تأمین ایمنی بخش نگهداری شیرخوارگان باید جدا از سایر بخش‌ها باشد.
